چند سالی است که استفاده از سیستم عامل لینوکس و نرم‌افزهای آزاد در کشورهای مختلف از طرف دولت‌ها، شرکت‌ها و کاربران عادی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است و امروزه میتوان نفوذ آن را در همه صنایع، فناوری‌ها و کارهای روزمره به وضوح مشاهده کرد تا آنجا که شرکتهای بزرگی همچون گوگل، نوکیا و حتی مایکروسافت! نیز آن را مورد توجه و پشتیبانی قرار میدهند.
در کشور ما نیز همراه با دیگر کشورهای جهان حرکت به سمت متن باز آغاز شده است و گه‌گاهی در مجلات و سایر رسانه‌ها، خبرهایی از مزایا و لزوم بکارگیری آن می‌شنویم ولی این اطلاع رسانی آنقدر ناچیز و ناقص است که بود و نبودش فرق چندانی ندارد و علی رغم اینکه برنامه‌ی حرکت به سوی متن‌باز چند سالی است در دستور کار نهادها و سازمان‌های دولتی قرار گرفته است ولی عملاً شاهد تحرکی در این زمینه نیستیم. با این حال [همچون سایر نقاط جهان]، نرم‌افزارهای آزاد در ایران نیز طرفداران خاص خود را دارد که با راه‌اندازی وب سایت‌های اینترنتی و ایجاد گروه‌های کاربری لینوکس سعی در گسترش فرهنگ استفاده از نرم‌افزارهای آزاد در جامعه دارند. برگزاری جلسات، همایش‌ها و مراسم مختلف که توسط گروه های کاربران لینوکس (که با نام لاگ شناخته میشوند) از جمله حرکت‌هایی است که در جهت آشنایی کاربران با جنبش متن‌باز صورت میگیرد ولی بدیهی است که این فعالیت‌ها نمی‌تواند سطح وسیعی از جامعه را پوشش دهد.
نشریه آزاد راه، سعی دارد زمینه‌ساز آشنایی کاربران با فرهنگ استفاده از نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز باشد و آنها را از اخبار و پیشرفت‌های دنیای متن باز با خبر سازد. جبران کمبودهای موجود در اطلاع رسانی، ایجاد درک صحیح از گنو/لینوکس و بسط دادن فعالیت لاگ‌های محلی در سطح جامعه، از دیگر اهدافی است که این نشریه دنبال خواهد کرد. نشریه آزاد راه، یک گاهنامه‌ای چاپی متن‌باز است که هر شخص میتواند در تکمیل و انتشار آن سهیم باشد. این نشریه به هیچ عنوان قابل فروش نخواهد بود و همیشه رایگان است. تکثیر چندباره‌ی این نشریه کاملاً آزاد می‌باشد بشرطی که با مجوز Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 مغایرت نداشته باشد.
متن مجوز را در آدرس زیر می توانید بخوانید: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/
می‌دانیم که نرم‌افزارها با ویژگی های متفاوتی منتشر میشوند، ولی آیا لازم است سیاست ها و ویژگی های آنها را هم هنگام استفاده مدنظر داشته باشید؟ شما باید اهمیت بدهید چون یک روز ممکن است دیگر نتوانید MP3 پخش کنید، اسناد MS Word را باز کنید، یا به دوستانتان در شبکه پیغام بفرستید و یا حتی نتوانید به اطلاعات شخصی خود دسترسی داشته باشید. شاید فکر کنید چون صاحب کامپیوتر خود هستید قادرید برای همیشه این کارهای ساده را انجام دهید، اما اشتباه شما همینجاست!
امروزه مجوز یا مجوز نرم‌افزار که نوعی قرارداد محسوب میشود رایج‌ترین روش انتشار نرم‌افزار است. وقتی یک نرم‌افزار جدید نصب میکنید، با کلیک برروی I Agree یا Okay در واقع یک قرارداد امضا میکنید. خواه اینکه شما آن را امضا کرده باشید یا مسئولان فروش Dell آن را بر روی لپ‌تاپ شما از قبل انجام داده باشند، شما مجبورید نسبت به این مجوز متعهد شوید. در واقع با خرید یک نرم‌افزار، شما مجوز آن را می‌خرید، نه یک کپی از آن را. ما مجوزهای نرم‌افزار را به دو دسته آزاد و محدود تقسیم میکنیم. مجوزهای محدود توسط صاحبان نرم‌افزارهای انحصاری اعمال میشوند و اغلب در مورد اینکه چگونه از نرم‌افزار استفاده میکنید محدودیت‌‌هایی اعمال میکنند. شما اجازه دارید تنها یک مجوز به ازای هر کامپیوتر داشته باشید، نباید کپی‌های آن را به دوستان خود بدهید، نباید آن را بفروشید، اجازه ندارید تغییراتی در نرم‌افزار بدهید. اگرچه در ایران قانون کپی رایت اجرا نمی‌شود و تا می‌توانیم از نرم‌افزارها به صورت دزدی استفاده میکنیم ولی باز هم این مجوز بسیار اهمیت دارد که دلیل آن در ادامه ذکر خواهد شد.
بطور مثال MP3 player را در نظر بگیرید. ما صاحب برنامه پخش کننده موسیقی مورد دلخواه خود نیستیم. حتی اگر بابت برنامه یا آلبوم موسیقی پول پرداخت کرده باشیم. حتی با خرید یک iPod در واقع مجوز استفاده از برنامه پخش کننده را به صورت یک جعبه خریده‌ایم. با خرید مجوز، ما کنترل کمی بر روی برنامه داریم، منظورم انتخاب اسکرین سیور یا اندازه فونت نیست، منظور من کنترل بر چگونگی اجرای برنامه است. مثلا انستیتوی فرانهوفر که الگوریتم های MP3 را ایجاد کرد همیشه بر استفاده از MP3 کنترل دارد. شاید تصمیم بگیرند دیگر کسی نباید از آن استفاده کند و همه باید به سمت Mp4 و بعد از آن به MP5 حرکت کنند. می‌دانستید اگر محصولی بخواهد از طریق MP3 پول دربیاورد باید به انستیتوی فرانهوفر حق امتیاز بپردازد؟ یا اگر Apple تصمیم بگیرد سیستم عاملش دیگر ایمیل‌های معمولی را باز نکند و فقط از iMail پشتیبانی کند، چه اهمیتی دارد صاحب برنامه باشیم یا نه مگر آنکه مجبور شویم از نسخههای قدیمی استفاده کنیم. آنها باز هم طبق مجوز این حق را دارند که نسخههای قدیمی را دیگر پشتیبانی نکنند و یا حتی غیرقانونی اعلام کنند! از سوی دیگر، اگر نسخه جدید نرم‌افزاری کاملاً تغییر یابد شما مجبورید عادت خود را تغییر دهید و اینگونه بر نحوه کار شما هم کنترل خواهند داشت.
یک استاندارد، یعنی روشی که نشان می‌دهد یک چیز چگونه کار میکند..MP3 ،DVD، PDF همگی یک استاندارد هستند. مردم استاندارد را اینگونه توصیف میکنند: » میدونی چیه؟ من میخوام یک MP3 Player خفن بسازم، بیا روش ساختش رو مطالعه کنیم.» .متاسفانه در دنیای نرم‌افزار اغلب استانداردها هم آزاد نیستند. مثلاً کسی نمی‌تواند از مایکروسافت استاندارد باز کردن اسناد MS Word را دریافت کند تا بتواند بدون خریدن MS Word برنامه‌ای برای باز کردن اسناد بنویسد.
در سال ۱۹۸۴ ریچارد استالمن پروژه گنو GNU را آغاز کرد تا پاسخی به موانع روز افزونی باشد که صاحبان نرم‌افزارهای انحصاری به جامعه کامپیوتر اعمال میکنند. هدف پروژه گنو، توسعه یک سیستم نرم‌افزاری کامل برای حذف این موانع است. گنو به معنی این نیست که قیمت نرم‌افزار 0$ است، بلکه یعنی به همه کاربرانش آزادی در استفاده، تغییر و تکثیر آن را می‌دهد. این آزادی‌ها برای ساخت یک جامعه بر پایه همکاری و همفکری در مورده ایده ها، ضروری هستند. مجوز این نرم‌افزارها از نوع مجوز آزاد است. طبق آن اگر نیاز داشته باشید میتوانید یک ویژگی به برنامه اضافه کنید. حتی میتوانید ویژگی‌های زیادی به آن اضافه کنید و آن را به فروش برسانید.
می‌بینید که نرم‌افزار آزاد به همه (هر کس که می‌خواهد بداند) اجازه می‌دهد بدانند برنامه چگونه کار میکند. روح آزاد بودن این است که یک شخص نباید برای استفاده از مایملک خودش به شخص سومی وابسته باشد. از سوی دیگر، یک استاندارد آزاد مشخص میکند که چگونه یک وسیله کار میکند اما توسط هیچکس تصاحب نشده است. استانداردهای آزاد توسط اجتماع تصاحب شده است. توسط شما، همسایه تان، یا بهترین دوستتان. چرا؟ خب، بعضی مردم اعتقاد دارند با سهیم کردن دیگران، ما می‌توانیم همه چیز را بزرگتر و بهتر از وقتی بسازیم که تنهایی کار را انجام میدهیم. این استانداردها امروزه وجود دارند و به راحتی در دسترس هستند. میتوانید به جای MP3 از Ogg Vorbis استفاده کنید. به جای Microsoft Office از OpenOffice.org استفاده کنید و به جای ویندوز، لینوکس را بکار گیرید. این ربطی به سیاست ندارد. شما به عنوان یک شخص حقیقی، حرفه‌ای یا یک سازمان، فکر میکنید ارزش آن را دارد که دیگر برای دسترسی به اطلاعات شخصیتان، به طرف سومی وابسته نباشید. نرم‌افزار آزاد یعنی آزادی. با بکارگیری نرم‌افزارهای انحصاری، خودتان را در قلمروی اعمال شده توسط آنها محبوس نکنید، تنها به این خاطر که اگر طور دیگر رفتار کنید انگار خیلی دردسر باید بکشید. به دیگران اجازه ندهید زندگی تان را کنترل کنند. بله، شما میتوانید به همان اندازه، خودتان آنرا کنترل کنید و یا حتی بهتر.
منبع: http://www.osnews.com/story/6710/Why_Free_Software_Matters/page1/
معروفترین سیستم عامل آزاد، گنو/لینوکس است. هیچ سیستم عاملی همه فن حریف نیست، ولی لینوکس به این توانایی بسیار نزدیک است! به هرحال ممکن است بعضی نیازهای خاص شما را برآورده نکند. طبق تخمینی که زده شده است، شما قادرید ۹۵٪ از کارهایی را که در ویندوز به عنوان یک کاربر خانگی انجام می‌دادید، در لینوکس هم انجام دهید. آن ۵٪ هم به دلیل بعضی برنامه هایی است که برای لینوکس طراحی نشده اند. بنابراین میتوانید بسیاری از کارهای روزانه خود را با نرم‌افزارهای آزاد انجام دهید.از مزیت‌های مهم اینکار،استفاده از راهنماهای کاربردی بسیاری است که جامعه آزاد برای این برنامه‌ها آماده کرده است. در بخش زیر متناسب با کار خود، نام نرم‌افزار مربوطه را مشاهده میکنید، البته باید توجه داشته باشید که علاوه بر جایگزین های ذکر شده،برنامه‌های دیگری نیز وجود دارند که نام آنها در این لیست نمی‌گنجد در عوض میتوانید آن ها را در این سایت ها مطالعه فرمایید:
http://wiki.linuxquestions.org/wiki/Linux_software_equivalent_to_Windows_software
http://www.libervis.com/wiki/index.php?title=Table_of_Equivalent_Software
–
| نرم‌افزار انحصاری | نرم‌افزار آزاد |
|---|---|
| internet Explorer | Firefox,Konqueror |
| Outlook | Evolution, Thunderbird |
| Y! Messenger | Pidgin, Kopete |
| CuteFTP | FileZilla FTP Client |
| uTorrent | Azureus,Ktorrent |
| Adobe Photoshop | GIMP |
| Corel Draw, Adobe Illustrator | Inkscape |
| ACDSee | XnView, Gthumb, F-Spot |
| 3D Studio MAX | Blender |
| Windows Media Player | Kaffeine,VLC,MPlayer |
| Winamp, iTunes | amarok |
| Microsoft Office | OpenOffice.org, Koffice |
| Norton Partition Magic | Gparted |
| Adobe Acrobat Reader | KPDF |
| Notepad | gedit |
| DAP | Wget |
به طور کلی اگر جز یکی از4 دسته ی زیر هستید فعلا پیشنهاد مهاجرت کامل به لینوکس را به شما نمیدهیم.
1- ماجراجو نیستید: اگر در علوم کامپیوتر چندان وارد نیستید یا علاقه ای به ماجراجویی ندارید لینوکس را به شما توصیه نمیکنیم. دنیای لینوکس سر شار از ناشناخته ها ست که هرچند با کمک راهنما به این سرزمین وارد شوید ولی باز هم خودتان باید نقطه به نقطه آن را کشف و تجربه کنید و امکان دارد در این راه با سختی های زیادی مواجه شوید ولی مطمئنا موفقیت در آن لذت بخش خواهد بود. پس اگر حوصله سروکله زدن ندارید و دنبال لقمه آماده هستید قدم در این راه نگزارید.
2- بازی خور هستید: اگر خود را یک گیمر تمام حساب میکنید و ساعتها از وقت خود را صرف بازیهای کامپیوتری میکنید لینوکس سیستم عامل ایده عال شما نخواهد بود. متاسفانه بیشتر شرکت های بازی سازی محصولات خود را تنها برای ویندوز عرضه میکنند و متاسفانه لینوکس را مورد توجه قرار نمیدهند. البته بازهای زیادی برای گنو/لینوکس وجود دارد ولی خب از حق نگذریم به پای بازیهای ویندوز نمیرسد.
3-نرم افزار تخصصی دارید: اگر از نرم افزارهای تخصصی مهندسی یا چیزهای دیگر استفاده میکنید امکان دارد شرکت سازنده نسخه لینوکس آن را ارائه نکرده باشد و یا حداقل در بازار پیدا نکنید در نتیجه از این نظر لینوکس به درد شما نمیخورد.البته در بیشتر موارد نرم افزرهای جایگزینی پیدا میشود که کار مشابه را انجام میدهند ولی نه در همه موارد.
4- مودم اینترنال دارید: اکثر کاربران اینترنتی ایران از مودم های اینترنال یا داخلی استفاده میکنند که متاسفانه یا از سوی شرکت سازنده درایور تحت لینوکس ارائه نشده و یا درایور آن تجاری است و باید خریداری شود در نتیجه یا نمیتوانید از آن مودم استفاده کنید و یا حداکثر سرعت را به شما نخواهد داد.
البته مودم های اکسترنال و یا روترهای adsl از این قائله مستثنا هستند و براحتی نصب میشوند و قابل استفاده اند.
شاید تصور کنید اینها برای لینوکس ضعف محسوب میشوند ولی اینگونه نیست وجود چنین موارد به لینوکس باز نمیگردد بلکه به شرکتهای سازنده نرم افزار و سخت افزار مربوط میشود که سهم کاربران گنو/لینوکس را در بازار نادیده میگیرند. با این وجود در دنیای گنو/لینوکس هیچ چیز ناممکن نیست و تمام مشکلات راه حل خواهند داشت.
سیستم‌عامل گنو/لینوکس به خودی خود یک سیستم‌عامل آزاد و رایگان است. گنو/لینوکس را هر کس میتواند جمع‌آوری کرده و به نام خودش به رایگان عرضه کرده و به فروش برساند. علت چیست؟ سیستم‌عامل گنو/لینوکس از بخش‌های بسیار زیادی تشکیل شده که هر بخش آن توسط عده‌ای خاص توسعه می‌یابد که هر یک در یک گوشه‌ی جهان قرار دارند. معروف است که می‌گویند گنو/لینوکس مانند هواپیمایی است که هر قسمت آن را در یک کشور ساخته‌اند. البته این نکته نقطه قوت آن به شمار می‌رود. در صورتی که شما به عنوان یک کاربر بخواهید یک گنو/لینوکس داشته باشید، باید تمام این قطعات را جداگانه جمع‌آوری کرده و پس از کامپایل استفاده نمایید. درصد کمی از مردم این امکان و توانایی را دارند. بنابراین افراد و شرکت‌هایی اقدام به جمع‌آوری این قطعات مجزا و قرار دادن آنها کنار هم کرده‌اند و علاوه بر آن برای این مجموعه برنامه‌های نصب و مدیریت نوشته‌اند تا کار نصب و مدیریت سیستم را برای کاربران نهایی آسان کنند. به این مجموعه‌ها که توسط افراد و شرکت‌ها گرداوری شده است، توزیع یا Distribution گنو/لینوکس می‌گویند.
هر یک از توزیع‌های گنو/لینوکس دارای ویژگی‌های خاصی است که آن را از توزیع های دیگر متمایز میکند. مثلا ممکن است برنامه‌های مدیریت نصب آنها با هم تفاوت داشته باشند (البته اصول نصب همه گنو/لینوکس‌ها یکسان است) و یا ابزارهای مدیریتی گرافیکی تهیه شده با هم متفاوت باشند و یا نسخه برنامه‌هایی که با یک توزیع خاص ارائه میشوند جدیدتر یا قدیمی‌تر باشند، محل فایل‌های پیکربندی آنها متفاوت باشد، و یا ممکن است توزیع‌هایی مخصوص امور خاص طراحی شده باشند. مثلا مخصوص سرورها، مخصوص کامپیوترهای قدیمی، مخصوص مدیریت شبکه، مخصوص مولتی مدیا، مخصوص بازی و به همین ترتیب. و الی آخر. بنابراین هر فرد یا گروه خلاقی میتواند توزیع مخصوص خود را ارائه نماید. مثلا برخی از توزیع‌ها برای نصب و پیکربندی آسان بهینه سازی شده‌اند.
توزیع‌ها به دو صورت تجاری و رایگان منتشر میشوند. یعنی در ازای دریافت یا استفاده از خدمات پشتیبانی برخی از آنها باید پول پرداخت شود و پشتیبانی بقیه برخی از آنها رایگان است. البته به هر حال شما در اکثر موارد قادرید تا یک توزیع گنو/لینوکس را چه رایگان و چه تجاری به تعداد نامحدود کپی و توزیع نمایید، مگر آنکه تولیدتوزیع کننده شما را محدود کرده باشد. اکثر توزیع‌های غیر تجاری و برخی از توزیع‌های تجاری بصورت رایگان از سایت‌های مربوطه قابل دانلود هستند. در صورتی که گنو/لینوکس را یاد بگیرید، مهم نیست از چه توزیعی استفاده کنید. چون همه آنها ذاتاً شبیه هم هستند و تمام اموری که در یک توزیع انجام می‌دهید، در توزیع دیگر نیز قابل انجام خواهد بود (شاید به نحوی دیگر و یا با اندکی تفاوت). برخی از توزیع‌ها از ایجاد تغییرات و بهینه‌سازی‌هایی در توزیع‌های دیگر ایجاد شده‌اند که آنها را توزیع‌های مبتنی بر یک توزیع می‌نامند. مثلاً توزیع Ubuntu یک توزیع مبتنی بر دبیان است یا توزیع فارسی پارسیکس یک توزیع مشتق شده از KANOTIX است.
همانطوری که گفتیم، هر یک از توزیع‌ها دارای ویژگی‌های خاص خود هستند. مثلا برنامه نصب یک توزیع بسیار راحت است و یک توزیع دیگر ممکن است از نظر پایداری و امنیت مطرح باشد و به همین ترتیب. انتخاب توزیع بستگی به شرایط زیر دارد:
کاربرانی که پیشرفته‌تر هستند و ابزارهای پیکربندی گرافیکی برایشان مهم نبوده، کیفیت و سرعت سیستم برایشان مهم‌تر است جذب توزیع‌های حرفه‌ای‌تر مانند دبیان (Debian)، جنتو (Gentoo) و اسلکور (Slackware) میشوند. ممکن است نصب و راه‌اندازی این توزیع‌ها برای کاربران تازه‌کار دشوار باشد، ولی در عوض هر سه آنها بسیار باکیفیت و پایدار هستند.
برخی از توزیع‌ها تنها مخصوص یک نیاز طراحی شده‌اند و دارای ابزارهای مربوط به آن نیاز می‌باشند. مثلا گنو/لینوکس کناپیکس (Knoppix) که یک توزیع دسکتاپ است، تنها دارای ابزارهایی است که برای کاربران دسکتاپ کاربرد دارد، و یا گنو/لینوکس SOL تنها به درد وظایف یک سرور می‌خورد.
یا توزیع پارسیکس که یک توزیع ایرانی است و یک کتاب راهنمای کامل به زبان فارسی دارد و همه چیز را در آن توضیح داده است.
با در نظر گرفتن موارد بالا باز هم قطعا نمیتوان گفت که توزیع مناسب شما فلان توزیع است چون بیشتر این انتخاب به خود فرد باز میگردد چه بسا کاربران حرفه ای زیادی که پس از سالها استفاده از گنو/لینوکس باز هر از چند گاهی توزیع مورد استفاده خود را تغییر میدهند و با پیدا کردن قابلیتها و امکانات بهتر متناسب با خود با آن مهاجرت میکنند و این خود از زیبایی های دنیای گنو/لینوکس است. ولی برای شروع و انتخاب توزیع مناسب خود، پیشنهاد میشود به سایت www.zegeniestudios.net رفته با پاسخ به سوالاتی که در چند مرحله از شما میپرسد توزیع مورد استفاده خود را انتخاب کنید مطمئما این سایت در انتخاب اولیه خیلی با شما کمک خواهد کرد.
در دنیای لینوکس و متن باز با اصلاحات و نام‌هایی روبه‌رو میشوید که در برخورد نخست برای شما نامفهموم و گیج کننده خواهد بود در نتیحه بدون شناخت کافی از این اطلاحات نمیتوانید درک درستی از گنو/لینوکس داشته باشید. در این بخش سعی میشود بصورت کوتاه شما را با یک یا چند اصلاح رایج در لینوکس آشنا کنیم.
اگر تابحال تجربه کار با لینوکس را نداشته‌اید یا این تجربه به سالیان گذشته باز میگردد پیشنهاد میکنیم همین امروز این سیستم عامل را حداقل بصورت دیسک زنده و بی‌خطر امتحان کنید، مطمئناً از پیشرفت قابلیت‌های لینوکس و مجموعه‌ای از هزاران نرم افزار آزاد آن که برای کاربردهای مختلف ساخته شده‌اند شگفت زده خواهید شد.
همه توزیع‌های لینوکس از طریق اینترنت قابل دانلود هستند که میتوانید با دریافت فایل iso و رایت آن بر روی CD یا DVD از آنها استفاده کنید. ولی با توجه به پایین بودن سرعت اینترنت در ایران دانلود این فایل‌های حجیم برای اکثر کاربران غیرممکن است. متاسفانه بدلیل عدم آشنایی کافی فروشندگان نرم‌افزار در بازار ایران، نمیتوان به جدیدترین نسخه‌ی توزیع‌های لینوکس و نرم‌افزارهای آن دسترسی پیدا کرد و آنچه که در بازار هم یافت میشود به چند توزیع قدیمی خلاصه میشود که با قیمت‌های گزاف به فروش میرسند که اصلاً عادلانه نیست.
خوشبختانه عده‌ای از دوست‌داران متن‌باز برای رفع این مشکل اقدام به بازگشایی فروشگاه‌های اینترنتی کرده‌اند که از طریق آنها کاربران میتواند به جدیدترین توزیع‌های لینوکس با قیمتی مناسب دسترسی پیدا کنند . لینوکس شاپ، سی تو و لینوکس مارکت از جمله این فروشگاه‌ها هستند.
همچنین با گسترش متن‌باز، در شهرهای ایران و جهان گروه‌های کاربری شکل گرفته‌اند که بصورت غیر انتفایی در زمینه به لینوکس فعالیت می‌پردازند که با مراجعه به این گروه‌ها (همانند لاگ خوزستان) نیز میتوانید دیسک‌های مورد نیاز خود را اختیار کنید.